Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków
Konferencja o kolegiacie
W Opatowie odbyły się regionalne obchody Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków. Z tej okazji w sali widowiskowej Ośrodka Kultury przeprowadzono konferencję naukową o opatowskiej kolegiacie.
Majestatyczna świątynia
- Do tej pory kolejne edycje Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków obchodzono w wąskiej grupie osób, dzisiaj odbywają się w Opatowie – powiedziała Katarzyna Zalasińska, dyrektor Narodowego Instytutu Dziedzictwa, który był głównym organizatorem konferencji. – Jest z nami społeczność konserwatorska, księża, dyrektorzy szkół, młodzież szkolna.
Dyrektor Katarzyna Zalasińska podkreśliła, że ziemia świętokrzyska jest bogata w zabytki. Warto o nich przypominać i uświadomić sobie wartość otaczających nas obiektów. To także zwrócenie uwagi na opiekunów zabytków. Dyrektor podziękowała wszystkim, którzy dbają o dziedzictwo kulturowe.
Ze wzruszeniem i dużym przejęciem ksiądz prałat Michał Spociński mówił o kolegiacie jako jednej z najpiękniejszych świątyń, niezwykle majestatycznych. Zachwycają się nią kolejne pokolenia. Krzysztof Szydłowiecki w 1514 roku, po zniszczeniu przez Tatarów, odnowił ją, odbudował, poświęcił jej wszystkie swoje oszczędności, talenty.
- Kolejni gospodarze świątyni czynili wszystko, by kolegiata przetrwała – przypominał ksiądz prałat. - Dzięki życzliwym ludziom jej piękne elementy, ciosy kamienne, które są urzekające w swoim wykonaniu, zostały odbudowane. Udało się przeprowadzić wiele prac konserwatorskich. Kolegiata się odpłacała, wydobywała ze swego wnętrza nieznane elementy. Dzisiaj jesteśmy świadkami jak cudownie otwiera się przed nami biblioteka kapitulna.
Burmistrz Grzegorz Gajewski powitał wszystkich wspaniałych gości. Podkreślił, że zaangażowanie Włodzimierza Pedrycza, kierownika Pracowni Terenowej Narodowego Instytutu Dziedzictwa, doprowadziło do organizacji konferencji w Opatowie.
– Z 1189 roku datujemy pierwszą wzmiankę o Opatowie – przypomniał Krzysztof Gajewski. - To miejsce historii, kultury, polityki. Wpis kolegiaty na prezydencką Listę Pomników to wspaniałe wydarzenie. Dzięki zaangażowaniu księdza prałata, posła Krzysztofa Lipca udało się skutecznie lobbować. Ciągle odkrywamy nowe ciekawe stanowiska archeologiczne. Życzę owocnych obrad.
Poseł Krzysztof Lipiec przypomniał, że po raz czterdziesty obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków. O dziedzictwo kulturowe mocno zabiega prof. Piotr Gliński, który jako minister kultury był w Opatowie. Poseł z dumą mówił, że na 123 Pomniki Historii w Polsce, 10 jest z województwa świętokrzyskiego. Dziewięć z nich na listę wprowadził prezydent Andrzej Duda. Dziesiątą jest kolegiata. Jeszcze w tym roku prawdopodobnie zostanie na nią wpisany zamek w Chęcinach.
Historia miejsca, miejsce historii
W części merytorycznej konferencji pod znamiennym hasłem „Historia miejsca, miejsce historii” o świętokrzyskich Pomnikach Historii mówił kierownik Pracowni Terenowej NID w Kielcach, Włodzimierz Pedrycz. Świętokrzyski konserwator zabytków, Joanna Modras, zachwycała się kolegiatą, Opatowem. - Nasze województwo jest wyjątkowe, jest prawie najmniejsze, ale ma najwięcej zabytków w kraju – powiedziała. - Tu łączą się nie tylko wartości architektury, ale też historia. Szkoda, że jesteśmy miejscem trochę niedocenianym.
O wartościach zabytkowych kolegiaty wypowiadał się kierownik sandomierskiej delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach, Leszek Polanowski. Szkic do portretu Floriana Piltowskiego, scholastyka opatowskiego nakreślił ksiądz dr prof. Tomasz Moskal z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W tajemnice niedawno odkrytych rękopisów z XV z dawnej biblioteki kolegiaty wprowadzał prof. Krzysztof Bracha z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach i dr Ewelina Kaczor z Centrum Studiów Mediewistycznych KUL.
Anna Szlasa z firmy konserwacji zabytków Versum przybliżyła problematykę konserwacji rękopisów, starodruków datowanych na początek XVI wieku, głównie z prawa filozofii. Prace zaczęły się w 2019 r. przy okazji starań o środki z Funduszy Norweskich. Księgozbiór, w którym znajdują się dokumenty królewskie, papieskie, książęce, biskupie, został wpisany do rejestru zabytków. – Celem konserwacji było zmniejszenie skutków naturalnej degradacji dokumentów – wyjaśniała Anna Szlasa. - Robimy wszystko, by obiekty były zachowane w niezmienionym stanie. Zadbaliśmy o bezpieczeństwo mikrobiologiczne. Oddzielna była praca z pieczęciami, którymi były opatrzone dokumenty, Na szczególną uwagę zasługiwała między innymi pieczęć papieża Leona X z XVI wieku.
Starosta opatowski, Tomasz Staniek, z zawodu muzykolog, przybliżył swoje badania zbiorów kolegiaty pod kątem muzycznym. – Informacja, która zaskoczyła nas wszystkich, pochodzi z połowy 1576 roku i mówi o organach i organiście – wtajemniczał w swoje odkrycia starosta. - Użyte jest określenie „hydraulos”, oznaczające organy wodne. To instrument wynaleziony w Grecji w III wieku przed naszą erą. Prawdopodobnie w Opatowie wówczas ich nie było, ale użycie takiej nazwy świadczy o tym, że skryptor był człowiekiem wykształconym i znał nazwę instrumentu.
O kolegiacie jako miejscu odbywania sejmików województwa sandomierskiego w XVI-XVIII wieku mówił Konrad Szymański z UJK w Kielcach. Łukasz Piotr Młynarski wygłosił referat na temat wymowy ideowej kolegiaty opatowskiej, podkreślając, że jeszcze wiele tajemnic kryje się we wnętrzach przesławnej świątyni i wiele odkryć czeka przed nami.
Rękopisy, inkunabuły, starodruki
Ważnym punktem konferencji było zwiedzanie kolegiaty i wystawy o konserwacji ratującej dokumenty rękopiśmienne ze zbiorów Biblioteki i Archiwum Kapituły Kolegiaty św. Marcina.
Uczestnicy konferencji dowiedzieli się, że pierwsze wzmianki z 1325 r. o scholastyku mówią o funkcjonowaniu szkoły przy kolegiacie i wskazują na istnienie biblioteki.
Zbiory kolegiaty mają wartość o zasięgu ogólnopolskim. Zawierają rękopisy, inkunabuły, starodruki, dokumenty historyczne oraz niezwykle cenne dla historii kolegiaty inwentarze oraz księgi z posiedzeń kapituły kolegiackiej od 1562 r. Dominuje w niej literatura teologiczna, apologetyczna, biblistyczna, patrystyczna i kaznodziejska. Mniej liczne są pozycje z zakresu prawa, sztuk wyzwolonych i filozofii. Tylko kilka egzemplarzy dotyczy nauk ścisłych.
Konserwacja zasobu rozpoczęła się od ratowania królewskich, papieskich i książęcych dokumentów rękopiśmiennych, które szczególnie są zagrożone zniszczeniem. To część działania, które ma przywrócić świetność i znaczenie kulturowe cennego zasobu bibliotecznego.
